نظم و احيای نوستالوژی در گزارشی از آی. بی. ام

بياييم اينگونه آغاز کنيم، آيا اصلا آغازی هست که بخواهد به فرجامی برسيم، يا همه چيز بر پايه ی احتمال ها استوار است؟ آيا اين احتمال ها هستند که برخلاف قاعده ی احتمال همه چيز را قاعده مند می کند؟ خدشه ناپذيرترين مکان ها برای ايستادن کجاست، آدم ها کجا می توانند آن چيزی باشند که هستند؛ آدم ها يا هر چيز ديگر، چه تفاوتی دارد، آنجا را چگونه می توان يافت و آنجا، آن مکان يا هر چيز ديگر چه تفاوتی دارد ما را به کجا می برد؟ قاعده ی زندگی، قاعده ی زبان در کجا رخ خواهد داد؛ تلاش اين نوشته برای چيست و چه رابطه ای با شعر و جهان شعر دارد و کجا را می خواهد نشانه بگيرد؟ چرا عنوان اين نوشته در خود عنوان يکی از بزرگترين شرکت های کامپيوتر را داراست و اساسا چرا احيای نوستالوژی که رابطه ای باشعر دارد و با آی. بی. ام که نمی تواند- يعنی اينطور تصور می شد- در يک جا و در يک مکان قرار گيرد. نه آی. بی. ام در برنامه های خود تاکنون شعر را آورده است و نه در شعر نزديکی و نه حتا دوری با آی. بی. ام رخ داده است. آی. بی. ام کار خودش را می کند و شعر کار خودش را. اين معادله تا زمانی برقرار بود که از موجودی بنام گری کاسپاروف اثری در ميان نبود. گری کاسپاروف کسی که يکبار خطر کرد و تمام حيثيت آی. بی. ام را زير سئوال قرار داد. اوست که در اين معنا، يکبار و برای هميشه شعر را با خود گره زد و خود در برابر آی. بی. ام ايستاد.

. آی.بی. ام و رقيب جسور او گری کاسپاروف چه محلی برای فهم دارد؟ حريم فهم ، حريم رويارويی و مبارزه و در نهايت يکسان شدن در تقلای گری کاسپاروف به کجا ختم خواهد شد؟ يکسان شدن و پيوستن و يک اتحاد را بوجود آوردن در سامانی از آن چيزهايي که در دسترس است و داريم، در چه شکلی تجلی می يابد و آيا اين تجلی از آن فهم و احتمال است، يا آنجايی که هرگز بر آن خدشه ای وارد نيست و آيا آنجايی که هرگز بر آن خدشه ای وارد نيست نمی تواند شعر باشد؟ آيا اصلا ديپ بلو رقيبی دارد يا گری کاسپاروف جزيی از اوست تا او اين کامپيوتر در تنهايی به بردباری مشغول شود؟ می توان اينگونه نيز پرسش کرد که ديپ بلو نمی تواند نماينده ی آن حيوان ناطق باشد و جهان اينگونه به جايی رسيده باشد که با همان منطق کلاسيک شده ی ارسطويی، حيوان ناطق ديگری را در روند مسئولانه ی زمان به بازار اشياء ارزانی کرده باشد و اين همه کوششی باشد که در مکانی از نيست وضع شده بود و حالا برملا شده است؟ آيا همين دليل که ماجرا با يک پرسش ساده طراحی شده و با تاکيدی که به بازار اشياء آمده است، برای ساخت يک فيلم و يا شعر کافی نيست؟ در سکانسی از فيلم اروپا اثر لارس فون تری ير، آدم ها داخل قطار از هم دور می شوند يا تن به يک رمان نوشته شده که بايد اجرا شود داده اند؟ در يک رمان به مثابه ی زندگی و ريل ها که جاودانه اند و طنين هراس انگيز يک راوی و شمارش هراس انگيز تر او با آدم هايی از جای جای جهان چه می کند و اين ماجرا چگونه در دايره ی سرگردان قرار می گيرد؟ دايره ی سرگردانی که گری کاسپاروف با مقابله ی با خود، ديپ بلو را نيز به آنجا کشاند. دستگاه های فلسفی آيا پاسخی مناسب برای دايره ی سرگردان دارند؟ اين دايره ی سرگردان آيا در تکثير خود به جهان های گوناگون در انتها به خانه های شطرنجی که دو رقيب بر آن مهره چيده اند محدود می شود؛- خانه های شطرنجی که می توان بجای آقای شاه يا وزير فيلتر سيگار هم قرار داد.

اين نوشته چه تلاشی دارد؟ چه نشانه ای برای هدف قرار دادن دارد؟ آيا ممکن است نشانه خود او باشد و بخواهد خود را متلاشی کند و از ميان شعر ققنوس وار برخيزد و در انتظار دوره ی ديگر ماجرا به تکرار بيانجامد؟ آی. بی. ام کاسپاروف را شکست داد. کاسپاروف او را به مسابقه ی برگشت دعوت کرد و همه چيز از اينجا آغاز شد. يعنی جايی که کاسپاروف خود را به مبارزه دعوت کرد و خود مورد نشانه قرار گرفت. کاسپاروف يک مورد استثنايی مثل تمام موارد جهان، ايجاد يک نگره ی فلسفی جديد می کند. مبارزه و خود، خود را شکست دادن؛ يعنی آنجا که شعر خود رخ می شود قبل از آنکه به داستان سرايی بپردازد. شاعر وضع می کند و خواننده بی اعتنا مهره های خودش را بر صفحه ی شطرنج گذاشته است. با ريخت و گونه ای ديگر، شاعر با مخاطب وضع کننده روبروست و متن او قبل از آنکه خود را به ياری شاعر برساند، متن خواننده به شمار می آيد. چگونه می توان از رقيب و مبارزه با او به شاعر رسيد و رقيب، يعنی خود را شکست دادن و در تنهايی به بردباری پرداختن. شبيه آن بردباری که کاسپاروف را در مواجهه با خود قرار داد و اين نوشته بيان کننده ی آن سمت و آن جهت شد. پيمودن فاصله، مرحله ی اول و مرحله ی دوم بازگشتن با مسئوليتی غمگينانه است. تکه تکه شدن وجود و آن را دوباره ساختن، پيمودن فاصله و بازگشتن است. تکه تکه شدن وجود از کدام جهت، سمت می گيرد و يورش آوردن به آن نقطه ی بنيادين از کدام سمت شکل يافته است؟ آيا بدن واحد وقتی بر زبان جاری می شود، آن را تکه تکه نکرده ايم. افسانه ی شورش مخلوق بر خدايان به کجا باز می گردد و خاطره ی سرگردان خداوندگارانی که انسان را برای خوراک خود آفريده اند، در کجای فاصله و پيمودن آن قرار دارد؟ در شکل يورش آوردن به اساس از کدام سمت؟ آ مرحله ی اول و ب و تکثير جهان تا بی اندازه. يورش آوردن و زدودن از آ به مرکز ب و به تکثير رسيدن در نقاط ديگر. بياييم جهان را وارونه احساس کنيم، يعنی آنطوری که هست. يعنی بی آنکه بخواهيم فاصله را بپيماييم در فاصله قرار داشته باشيم؛ بدون اينکه متوجه شده باشيم ، يا کسی ما را رها کرده باشد يا باشيم. حالا يورش ما برای اساس زدايی از فاصله آغاز می شود؛ جايی مثل سرگذشت نامکشوف ذره. يعنی از آغاز به فاصله نرسيم ، به فاصله يا جهان های گوناگون از آغاز نرسيم، وقتی در فاصله قرار داريم. اهميت اين جريان بازگشتن به جايی قبل از تصور محال سرنوشت وجود است. يورش آوردن از نقاط بی شمار جهان به ب و آ و همه را در دايره ی سرگردان قرار دادن، طوری که ديگر در نگره ی فيلسوفانه منجر به ب و آ ی محال و انفجار هر دو شود. تصور جهان های گوناگون در قاعده ی ابتدا از آ به ب خود در معرض اتهام يک جهانی ست. وقتی از آخر يا هر چيز ديگر که می شود نام گذاشته شود به ب و آ هجوم آوريم، ديگر حرف زدن درباره ی گوناگونی جهان را بی اعتبار می کند. از همين روست که ديپ بلو می تواند در روند مسئولانه ی زمان مانند حيوان ناطق ديگری به بازار اشيا آورده شده باشد.